Przewodnik po Biblii – część CCLXII

Księga Barucha i List Jeremiasza

Ich miejsce w kanonie było dyskutowane. Pierwsza uważana była przez jednych za księgę samodzielną, przez innych zaś za kontynuację proroctwa Jeremiasza; List natomiast jedni uważają za księgę niezależną, inni widzą w nim rozdział 6 Księgi Barucha, jeszcze inni twierdzą, że pismo to stanowi uzupełnienie Księgi Jeremiasza. W rzeczywistości są to dzieła samodzielne i stanowią odrębne całości.

Księga Barucha. Był on sekretarzem Jeremiasza (Jr 32; 36; 43; 45). Ale nie znaczy to, że należy go uznać za autora dzieła. W starożytności niektórzy ojcowie Kościoła, między innymi św. Augustyn, przypisują tę księgę samemu Jeremiaszowi, dzisiaj natomiast – i to rzadko - Baruchowi przypisuje się co najwyżej jej pierwszą część (1, 1-3, 8). Druga część (3, 9-4, 4) powstała prawdopodobnie między 240 a 180 r. przed Chr., przed Machabeuszami. Trzecia część księgi (4, 5-5, 9) jest napisana jeszcze później. Połączenie tych trzech części nastąpiło na podstawie pewnej analogii tematycznej i sławy, jaką cieszył się sekretarz wielkiego Jeremiasza. W Księdze Barucha, po krótkim wstępie (1, 1-14), można wyróżnić część pierwszą (1, 15-3, 8), stanowiącą pokorne wyznanie grzechów niewierności wobec przymierza z Bogiem i uznanie Jego sprawiedliwości. Część ta kończy się gorącym odwołaniem do dobroci i miłosierdzia Boga. W części drugiej (3, 9-4, 4) rozwinięty jest zupełnie inny temat: pochwała mądrości, o której autor mówi, że została dana przez Boga Jakubowi i że „potem ukazała się na ziemi i zaczęła przebywać wśród ludzi” (3, 38). Część trzecia (4, 5-5, 9) ma charakter prorocki i stara się obudzić w narodzie wybranym nadzieję; jej dominującym tematem jest katastrofa narodowa. Bóg, odtrącony przez Izraelitów, odwraca się od nich, ale teraz ubłagany, przywraca swojemu ludowi nadzieję i obiecuje wyzwolenie.

List Jeremiasza (Ba 6) nie jest właściwie listem, ale polemiką przeciw bałwochwalstwu. Jego autor nie jest nam znany. Ponieważ skierowany jest głównie przeciw kultowi babilońskiemu, mógłby zostać napisany w czasach wygnania w celu umocnienie wygnańców w kulcie prawdziwego Boga. Z drugiej strony, tego typu krytyki bałwochwalstwa spotykamy w tekstach z II w. przed Chr. List często sięga do starych tekstów biblijnych, jak Iz 40-45 i Jr 10, 3-14, co stanowiło podstawę przypisywania go Jeremiaszowi, który był prorokiem czasów wygnania. Od raczej nierozwiązalnych kwestii autorstwa i czasu powstania omawianych pism, kwestii ostatecznie drugorzędnych wobec ich natchnionego charakteru, ważniejsza jest nauka, jaką nam przekazują.

List Jeremiasza jest w całości wezwaniem do uznania nicości bogów pogańskich, którzy nie potrafią ani mówić, ani się poruszać, którzy są wytworem ludzkiej ręki, a więc są zupełnie bezsilni i nieszkodliwi; są jak strach na wróble, który postawiony na polu nie tylko niczego nie strzeże, ale nie może nawet odpędzić ptaków, które na nim siadają. Te dwa pisma były z pewnością napisane w języku hebrajskim, ale ich tekst oryginalny nie dotrwał do naszych czasów. Wydaje się, że dawniej były one uważane za święte także przez Żydów, ponieważ w dawnych żydowskich listach ksiąg świętych czytamy: „Księga Jeremiasza z Księgą Barucha, Lamentacje i List Jeremiasza”, z innych świadectw chrześcijańskich wiemy, że księga Barucha była czytana także w synagogach (tzw. Konstytucje Apostolskie; Ap 5, 20). Wśród innych tematów poruszanych w obu pismach trzeba podkreślić obraz jednego wszechmocnego Boga, Stwórcy i Pana świata (3, 3.32-35.36), uznanie sprawiedliwości Boga nawet wtedy, kiedy karze swój lud (2.6.9; 5, 9), absolutną potrzebę uznawania Boga wyrażającą się zwłaszcza w pokucie i w modlitwie (2, 14; 3, 2) i absolutną nicość każdego boga poza Bogiem Izraela.

(„Przewodnik po Biblii”, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997 r.)