Słownik pojęć i symboli liturgicznych

Nakrycie głowy podczas liturgii stosowane przez biskupa (mitra w kolorze białym, bez ozdób nosi nazwę infuła).

Mitra wg Duranda z Mende (Rationale III, XIII, 2) oznacza znajomość Starego i Nowego Testamentu, którą noszący winien promieniować jak Mojżesz zstępujący z góry Synaj (Wj 34, 29). Durand nawiązuje do dwóch rozgałęzień mitry, spadające zaś z tyłu taśmy to oznaka wyczucia, smaku (esprit) i kultury religijnej.

W Rzymie mitra była w użyciu już w początkach chrześcijaństwa, zaś poza Wiecznym Miastem weszła do użytku około roku 1000. Pierwsze zapiski o używaniu mitry przez biskupów znajdują się w papieskiej bulli Leona IX z roku 1049. Od 1150 jej użycie rozprzestrzeniło się na wszystkie zachodnie prowincje kościelne.

Papież Aleksander II (1061-1073) jako pierwszy nadał prawo noszenia mitry prezbiterowi – opatowi klasztoru św. Augustyna w Canterbury. Urban II pozwolił na to samo opatowi Cluny.

Na Zachodzie mitra ma formę wydłużonej czapki, składającej się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów (cornua), z opadającymi z tyłu dwiema wstążkami (vittae).

W Kościele katolickim prawo noszenia mitry posiadają biskupi, opaci, oraz za zgodą papieża kardynałowie, którzy nie przyjęli sakry biskupiej.

Niegdyś także inni prałaci, na mocy specjalnych przywilejów, mogli używać mitry. Obecnie protonotariusze apostolscy, tzw. infułaci, dość często używają mitry simplex, lecz współcześnie obowiązujące przepisy liturgiczne tego nie przewidują.

Obecnie nie praktykuje się także podziału na opatów uhonorowanych mitrą i tych, którzy nie mogą jej używać.

Niegdyś w obrządku łacińskim precyzyjnie rozróżniano trzy rodzaje infuł:

- pretiosa (drogocenna) – dawniej wykonana z materii jedwabnej, haftowana złotem lub srebrem i ozdobiona szlachetnymi kamieniami lub blachami ze złota lub srebra;

- auriphrygiata (złotem haftowana) – gładka, z niewielkimi haftami wykonanymi ze złota, nie zdobiona cennymi kamieniami, lecz ewentualnie perłami;

- simplex – wykonana z białego adamaszku lub innej tkaniny jedwabnej, albo nawet białego płótna, bez haftów, z czerwonymi frędzlami u wstążek, nie posiada dodatkowych zdobień; zwyczajowo używana na pogrzebach, podczas liturgii Wielkiego Piątku, przez kardynałów w obecności papieża oraz przez koncelebransów Mszy św.

Ceremoniał biskupów w najnowszym wydaniu nie przewiduje takiego podziału. Współczesne mitry coraz częściej wykonuje się w kolorze liturgicznym, wskazanym dla danej celebracji.

Gdy w czasie liturgii biskup w danej chwili nie używa infuły, jeden z insygniarzy – ministrant mitry, przytrzymuje ją przez welon naramienny. Welon oprócz funkcji estetycznej ma także funkcję praktyczną – chroni szlachetną tkaninę przed niszczącym działaniem potu.

Mitrę i pastorał podaje i odbiera od biskupa jego kapelan, diakon lub ceremoniarz.