Słownik pojęć i symboli liturgicznych

Określenie pór w ciągu dnia i nocy, w których należało wykonywać modlitwę liturgiczną (Brewiarz), stąd nazwa Liturgia godzin.

Liturgia godzin zakorzeniła się w tradycji biblijnej i stanowiła część życia Izraelitów także w epoce Jezusa. Sam Jezus mówił: „Oto nadeszła godzina, w której Syn Człowieczy będzie wydany w ręce grzeszników” (Mt 26, 45); „jeszcze nie nadeszła moja godzina” (J 2, 4; 7, 30; 8, 20). Mówił o godzinie ciemności (Łk 22, 53); o godzinie końca świata (Mt 24, 36. 42; 25, 13; Mdr 13, 32). Godzina w Piśmie Świętym to równocześnie godzina spotkania, dialogu, zaznaczenia decydującego momentu w życiu (por. spotkanie Nikodema w nocy; J 3, 2-21); powołanie uczniów około godziny dziesiątej, spotkanie z Samarytanką – około godziny szóstej (J 4, 6).

Modlitwa wyznawców Boga wpisuje się w czas, w historię zbawienia.

W Pierwszym Przymierzu Abraham, wstawszy rano, udał się na to miejsce, na którym stanął przed Jahwe (Rdz 19, 21) – to ustanowienie modlitwy porannej; Izaak udał się na pole pod wieczór, aby medytować – modlitwa popołudniowa (Rdz 26, 63); wieczorna (Rdz 28, 11). Modlitwy były kierowane do Boga w świątyni w porze składania ofiar, poza świątynią można było łączyć się duchowo w określonej porze.

Tradycja Apostolska (35) zaleca chrześcijanom modlić się w określonych godzinach męki Pana: trzecia godzina – przybicie do krzyża, o szóstej – śmierć, ciemności, o dziewiątej – gdy z boku Chrystusa wypłynęły krew i woda.

W Regule Benedykta (rozdz. XVI) czytamy: Czynimy to, co mówi prorok: „Co dzień siedmiokroć chwalę Ciebie za sprawiedliwe wyroki” (Ps 119, 163); „Wstaję o północy, by dziękować Ci za sprawiedliwe wyroki (Ps 119, 62). Hugon od św. Wiktora (zm. 1141) w Speculum de mysteris Ecclesiae III, PL 177, 340D 341A pisze: o północy – Maryja zrodziła Jezusa; pryma aniołowie zwiastowali zmartwychwstanie; tercja – Duch Święty zstąpił na apostołów; seksta – ukrzyżowanie Jezusa; nona – śmierć Jezusa; nieszpory – powtórne przyjście Jezusa; kompleta (kompletorium) – radość świętych.

Symbolikę szczególnie rozbudował Honoriusz z Autun w Sacramentarium (LVIII-IX, PL 172, 776D-777D; Gemma animae PL 172, 622-623), w której łączy kształtowanie się świata, mękę Jezusa i zmartwychwstanie.

Godzina czytań (tzw. matutinum)

- chaos i ciemności świata;

- zaaresztowanie Jezusa;

- zmartwychwstanie Jezusa.

Jutrznia – laudesy

- wieki od Adama do Noego;

- osądzenie Jezusa przed Kajfaszem;

- ukazanie się Zmartwychwstałego Marii Magdalenie.

Pryma (skreślona w 1972 r.)

- wieki od Noego do Abrahama;

- sąd przed Piłatem;

- ukazanie się Jezusa niewiastom.

Tercja (godzina przedpołudniowa)

- czas od Abrahama do Mojżesza albo Dawida;

- skazanie Jezusa na śmierć;

- ukazanie się Zmartwychwstałego św. Jakubowi.

Seksta (godzina południowa)

- okres od Mojżesza (Dawida) do apostołów;

- ukrzyżowanie Jezusa;

- ukazanie się św. Piotrowi.

Nona (godzina popołudniowa)

- czas od apostołów do końca świata;

- śmierć Jezusa;

- ukazanie się uczniom w drodze do Emaus.

Nieszpory

- czas końca świata lub wieczności;

- zdjęcie z krzyża;

- ukazanie się Jezusa uczniom.

Kompleta (modlitwa na zakończenie dnia)

- radość wieczorna;

- złożenie do grobu;

- ukazanie się wszystkim.

Elementy tej symboliki przejął Durand z Mende (Rationale V, I-X).

Obecnie: Godzina czytań, wigilie to znak oczekiwania Pana; jutrznia – uprzywilejowany symbol, pamiątka zmartwychwstania poprzez uwielbienie; kolekty godzin mniejszych wspominają wydarzenia ewangeliczne (zesłanie Ducha Świętego, ukrzyżowanie Jezusa);  nieszpory – to godzina ustanowienia Eucharystii (Mt 26, 20 nn); godzina przed spoczynkiem – Kościół razem z Chrystusem oddaje się w ręce Boga.

Daniel Rynald, Théologie de la liturgie des Heures, Paris 1978; Kunzler Miachael, Liturge sein, Paderborn 2001, s. 601-658; Lamber Arnaud Join, La liturgie des heures par tous les Baptisés, Leuven-Paris 2009.