Słownik pojęć i symboli liturgicznych

Jasełka to widowiska o Bożym Narodzeniu wzorowane na średniowiecznych misteriach franciszkańskich, natomiast ich nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa jasło, oznaczającego żłób. Jasełka rzadziej mogą być nazywane także szopką, betlejemką, a na pograniczu polsko-ukraińskim wertepem. Do największych ulicznych jasełek na świecie zaliczany jest Orszak Trzech Króli. Za twórcę przedstawień bożonarodzeniowych uważany jest św. Franciszek z Asyżu, który pierwszą taką scenę zaaranżował w 1223 r. w Greccio. Zwyczaj przywędrował z Włoch do Polski na przełomie XIV i XV w. i stał się zbieżny z kolędowaniem.

Ich treścią była historia narodzenia Jezusa w Betlejem i spisku Heroda. Początkowo figury Dzieciątka, Maryi, Józefa, Trzech Królów i pozostałych osób dramatu były nieruchome. Za sprawą zakonów franciszkańskich i bernardyńskich wprowadzono w ich miejsce marionetki.

W pierwszej połowie XVIII w. biskupi polscy zakazali wystawiania jasełek w kościołach. Przyczyną było coraz szersze przenikanie do treści przedstawień scen i postaci o charakterze ludycznym. Z szopkami zaczęli wówczas kolędować poza murami świątyń żacy, czeladnicy itp. Dały one początek wędrownym teatrzykom ludowym o świeckim charakterze.

Teksty jasełkowe, najczęściej gwarowe, były w większości anonimowe. Przerabiano je wielokrotnie, między innymi ze względu na fakt, że zawierały wątki odwołujące się do aktualnych wydarzeń.

Do znanych opracowań literackich należą jasełka napisane przez Lucjana Rydla pt. Betlejem polskie.

Do czerpiących z tradycji polskich szopek współczesnych należy szopka dominikańska w Poznaniu z tekstami Jacka Kowalskiego, wystawiana przez Teatrzyk Towarzyski.

Jasełka występowały też w kościele protestanckim na Pomorzu, czego przykładem są opracowane przez Marię von Bismarck (żonę starosty Łobza - Herberta von Bismarcka) i wystawiane w miejscowości Łobez Jasełka Łobeskie (Labeser Krippenspiel). Były one jednak ewenementem na protestanckim Pomorzu i grane były od 1921 r. do wojny. Jasełka te były ośmioaktowym przedstawieniem słowno-muzycznym, w trakcie którego aktorzy recytowali tekst oraz wspólnie z wiernymi zebranymi w kościele śpiewali wybrane pieśni. Byli mieszkańcy Łobza po wysiedleniu przenieśli tradycję jasełek w okolice Hanoveru, gdzie są one grane do dziś.