1 Księga Machabejska

1 Księga Machabejska została napisana pod koniec II wieku przed Chr. Jej autora nie znamy, ale niewątpliwie musiał on być blisko opisanych przez siebie wydarzeń i mieć kontakt z ich bezpośrednimi świadkami. Reprezentował punkt widzenia dynastii machabejskiej. Z podziwem i entuzjazmem pisze o czynach swoich bohaterów. Księga powstała po hebrajsku, ale zachowała się po grecku. Księga obejmuje okres czterdziestu lat: od wstąpienia na tron Antiocha IV Epifanesa w 175 r. przed Chr. aż do śmierci Szymona, ostatniego z braci Machabeuszów, podstępnie zamordowanego w 135 r. przed Chr. Tematem księgi jest walka Żydów z Seleucydami, królami z Syrii, którzy chcieli ingerować  w zwyczaje żydowskie, próbując zakazać uprawiania praktyk religijnych. W centrum zainteresowania autora znajdują się trzy osoby, które przez czterdzieści lat miały w swoich rękach los narodu żydowskiego. Palestyna była częścią rozległego imperium Aleksandra Wielkiego (356-323) i po jego śmierci stała się terenem rywalizacji między dynastiami Lagidów (Egipt) i Seleucydów (Syria). Pod władzą tej pierwszej pozostawała do 198 r. przed Chr., kiedy dostała się pod panowanie Antiocha III Wielkiego. Po śmierci Antiocha III na tron wstąpił Antioch IV, który wychodząc naprzeciw ogólnej tendencji hellenizacji chciał narzucić Żydom język i zwyczaje greckie (1, 42). Ta inicjatywa znalazła zwolenników wśród pewnej grupy Żydów, których autor nazywa „synami wiarołomnymi” (1, 11), ale napotkała opór większości narodu. Kiedy ostatecznie władze przeszły od planów do działań, wybuchło powstanie (1, 10-64). Było to w 167 r. przed Chr., po zbeszczeszczeniu świątyni jerozolimskiej przez kult pogański i posąg Baala utożsamianego z Zeusem.

Inicjatorem powstania był kapłan z Modin, imieniem Matatiasz, ojciec Machabeuszów, który publicznie zabił urzędnika królewskiego i wraz z rodziną i stronnikami schronił się na pustyni. Wkrótce przyłączyli się do nich asydejczycy, „pobożni”, oraz uciekinierzy, którzy chcieli uniknąć prześladowań (2, 1-70). Po śmierci Matatiasza zastąpił go jego syn, Juda (od 166 do 160 r. przed Chr.), który z niewielkim oddziałem najdzielniejszych stronników stawiał czoła wrogowi (3, 1-9, 22). Najpierw walczył z Apoloniuszem, zwierzchnikiem Samarii, który zginął w walce. Później przyszła kolej na Serona, dowódcę wojsk syryjskich, który chciał pomścić klęskę Apoloniusza, ale on również został pokonany. Potem przyszły zwycięstwa nad Ptolemeuszem, Gorgiaszem i Lizjaszem, wielkorządcą Antiocha IV. Po tych zwycięstwach Juda mógł w 164 r. przystąpić do oczyszczenia i poświęcenia świątyni jerozolimskiej (4, 36-61). Tymczasem na jesieni 164 r. przed Chr. zmarł Antioch IV, po którym władzę objął jego nieletni syn Antioch V. Był to początek walk wewnętrznych o władzę w Syrii, które osłabiły państwo, co sprzyjało Żydom. Judę czekały jednak dalsze walki. Najpierw z okolicznymi narodami, które gnębiły Żydów; potem z Antiochem V i Lizjaszem, a po ich śmierci z ręki Demetriusza I, bratanka Antiocha IV, z Nikanorem, którego pokonał. Było to jego ostatnie zwycięstwo: w marcu 161 r. przed Chr. udało mu się zawrzeć sojusz z Rzymem, ale został pokonany i zabity w bitwie z Bakchidesem na początku 160 r. przed Chr.

Jonatan (160-142 r. przed Chr.; 9, 23-12, 54) okazał się lepszym politykiem niż żołnierzem. Udało mu się utrzymać zdobycze uzyskane przez Żydów, dwukrotnie walczył z Bakchidesem, z którym ostatecznie zawarł pokój. Wykorzystując rywalizację między Demetriuszem I a uzurpatorem Aleksandrem Balasem, uzyskał praktycznie uznanie swej władzy. Później musiał walczyć z wojskiem Demetriusza II, syna Demetriusza I, zawarł z nim pokój, odnowił przymierze z Rzymem i Spartą, ale w końcu został podstępnie uwięziony i zabity przez Tryfona, wodza Antiocha VI. Było to w 142 r. przed Chr. Miejsce Jonatana zajął jego brat Szymon (142-134 przed Chr.; 13, 1-16, 24). Popierał on Demetriusza II w walce o władzę przeciwko Tryfonowi, który zamordował Antiocha VI. W zamian otrzymał uznanie autonomii politycznej dla swojego narodu, a dla siebie tytuł etnarchy Żydów. Budował i umacniał w Judei twierdze, poświęcił się odbudowie kraju i zjednoczeniu narodu. Również on odnowił sojusz z Rzymem. Szymon udawszy się z wizytą do Jerycha, został zaproszony na ucztę i podstępnie zamordowany przez swego zięcia Ptolemeusza. Następcą Szymona został jego syn, Jan Hirkan.

(„Przewodnik po Biblii”, oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997 r.)