Część stroju zakonnego, noszona na habicie (łac. scapulae – dosł. ramiona, barki, plecy, szata wierzchnia złożona z dwóch płatów sukna z wycięciem na głowę). Noszą go m.in. karmelici, benedyktyni, cystersi, dominikanie, paulini i felicjanki.

Do XIII w. mnisi wkładali szkaplerz w czasie pracy jako ochronę habitu, tak jak fartuch. Prawdopodobnie w 1251 r., w nocy z 15 na 16 lipca, w klasztorze Aylesford w Anglii generał zakonu karmelitów, Szymon Stock, miał wizję Najświętszej Maryi Panny. Prosił Ją o pomoc w trudnej sytuacji, w jakiej znalazł się zakon po przeniesieniu z Ziemi Świętej do Europy. Maryja Panna ukazała mu się, trzymając szkaplerz, i powiedziała, że będzie on dla wszystkich karmelitów przywilejem, a kto w nim umrze, nie zazna ognia wiecznego. Będzie miał zapewnioną Jej opiekę w tym życiu, a szczególnie w godzinie śmierci.

Karmel od swego zarania był maryjny. Pierwsi mnisi osiedli na górze Karmel przy kościółku Matki Bożej, uważając Ją za swoją Założycielkę, Matkę, Panią i Królową. Ślubowali posłuszeństwo Bogu i Najświętszej Maryi Pannie. Noszenie szkaplerza stało się od czasu wizji Szymona Stocka znakiem głębokiego nabożeństwa maryjnego: wewnętrznego oddania się Jej na własność i wyrazem pragnienia naśladowania Jej cnót: czystości, pokory, skromności, cichości i wielkiego zawierzenia Bogu.

Po nałożeniu szkaplerza jeden płat materiału spada na piersi, a drugi na plecy. Ta część, która opada na plecy, symbolizuje wszystkie doświadczenia, krzyże, trudy oraz opiekę Maryi i jej przykład w znoszeniu ich z poddaniem się woli Bożej, Natomiast przednia część szkaplerza, opadająca na piersi, wskazuje na serce. Ma ono bić miłością do Boga i bliźnich, odrywając się od przywiązań doczesnych i wiązać – dzięki pośrednictwu Maryi – od razu z dobrami wiecznymi.

W XV w. nabożeństwo szkaplerza rozszerzyło się na cały Kościół, obejmując do tej pory nie tylko członków zakonu karmelitańskiego, ale także świeckich wiernych. Szkaplerz ukazywany jest jako szata ochronna, płaszcz Maryi. Przyjęcie pierwszego szkaplerza dokonuje się uroczyście – zawiesza go na szyi (lub w przypadku dużej liczby osób kładzie na ramieniu) kapłan. Szkaplerz musi być uszyty z sukna (nie tylko z wełny) i poświęcony. Przyjęcie go łączy się z wpisaniem danej osoby do bractwa szkaplerznego i podjęciem zobowiązania do odmawiania codziennie jakiejś modlitwy maryjnej, najczęściej Zdrowaś Maryjo lub Pod Twoją Obronę. Należący do bractwa szkaplerznego są duchowo złączeni z zakonem karmelitańskim i mają udział w jego duchowych dobrach: Mszach św., Komuniach św., modlitwach, umartwieniach i postach.

Obecnie w Polsce istnieje sto kilkadziesiąt bractw szkaplerznych, najczęściej przy klasztorach karmelitańskich. Szkaplerz wymaga tego, aby go nosić na sobie, nie wystarczy trzymanie go w domu. W 1910 r. papież Pius X zatwierdził medalik szkaplerzny – tak jak szkaplerz z jednej strony przedstawia on Najświętsze Serce Jezusa, z drugiej – Matkę Bożą Szkaplerzną.

Szkaplerz jest wyrazem pewnej głębokiej duchowości i nie można go traktować jak talizmanu czy amuletu. Wiara nie jest magią i zbawienie można przyjąć jedynie dzięki wierze, nie zaś dzięki poleganiu na kawałku sukna. Świadectwa osób noszących szkaplerz potwierdzają, że pomaga on pamiętać o modlitwie, o obecności Bożej i w wielu trudnych sytuacjach nie tracić nadziei.