Błogosławienie Boga za zbiory stanowi stały element w historii religijności. W Kościele ten zwyczaj istniał od X w. w oparciu o legendę, według której apostołowie po otwarciu grobu Matki Bożej nie znaleźli ciała, lecz kwiaty. Bogurodzica jest najpiękniejszym owocem ziemi.

W Polsce dziękczynienie za zbiory praktykuje się w ostatnią niedzielę sierpnia lub inną (wrzesień), która jest bardziej odpowiednia ze względu na zakończenie żniw.

Współczesny postęp nauk, próby ingerencji w istotne składniki świata roślin i człowieka (DNA), w konsekwencji produkcja żywności genetycznie modyfikowanej – żywność transgeniczna (Food-Geen) – zaczynają kształtować świadomość poprawiania Boga w Jego dziele stworzenia i komponować „nową” ludzką etykę, a w konsekwencji ukazywać Boga bardziej deistycznie niż historiozbawczo. Uroczystość błogosławienia Boga za zbiory powinna uwzględniać tę świadomość i przypominać, że Bóg nadal prowadzi historię zbawienia, nie przestaje się interesować ludzkim życiem, jest zawsze Emanuelem – Bogiem z nami.

Istnieje już tradycja przygotowywania bogato zdobionych wieńców. Zwykle błogosławienie Boga za dobro zbiorów – dziękczynienie za zbiory, jak najczęściej się mówi, dokonywało się 15 sierpnia, czyli w tzw. święto Matki Bożej Zielnej (obecnie uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).

Zofia Kossak w Roku polskim pisała: „Tej Opiekunce, matce miłości pięknej i nadziei świętej, lud polski składa zboża i zioła w dniu Jej wniebowzięcia. Ona poniesie je niby wonny oddech ziemi – hołd Stworzycielowi od Jego stworzenia. Rzeczniczka wszelkich potrzeb i nędz świata. Przodownica miłosierdzia, odziana w koronę uwitą z kłosów, zroszoną kroplami znojnego ludzkiego potu”.

Jest rzeczą charakterystyczną, że od wieków średnich najczęściej z Maryją, z Jej przymiotami wiązano wiele kwiatów i ziół niebywale pięknych, pachnących, posiadających właściwości terapeutyczne, i to nie dla dekoracji, lecz przebogatej symboliki. Były to: róża (zresztą od antyku uważana za najpiękniejszy kwiat; św. Bernard z Clairvaux (XII w.) w pięciu płatkach róży upatrywał odniesienie do pięciu ran Chrystusa, w białej róży widział czystość Bogurodzicy), stokrotka (według legendy wyrosła z łez Maryi podczas ucieczki do Egiptu), bratek (zakwitł po raz pierwszy na Golgocie kolorem prawie ciemnogranatowym na znak wielkiego smutku Maryi, jest symbolem miłości Bogurodzicy do każdego człowieka), goździki (zapowiedź męki Jezusa, według legendy łzy Maryi na widok męki zamieniały się w goździki, w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie znajduje się Madonna z goździkiem; w Monachium w Starej Pinakotece Madonna z goździkiem Leonarda da Vinci, ok. 1478 r., Paryż); podobną symbolikę miały kłosy – Maryja w szacie pokrytej kłosami, słonecznik (oddanie całkowite Bogu – fiat), poziomka, koniczynka, lilia, konwalia, fiołki (symbol pokory, św. Bernardyn w XV w. modlił się słowami: „Maryjo, Maryjo, fiołku najpiękniejszy, bądź pozdrowiona”). Tę maryjną symbolikę irysa pogłębiano przez nawiązanie do Rdz (9, 12), gdzie mowa jest o tęczy, która pojawiła się po potopie, traktowano go także jako znak, że pojednanie między Bogiem i człowiekiem dokonało się w pełni w Chrystusie, synu Dziewicy z Nazaretu. Bluszcz: symbol nadziei (od XII w.), Bernard z Clairvaux napisał: „Gdzie byłaś, o Maryjo – pod krzyżem? Nie. Ty byłaś na krzyżu, jak bluszcz go owinęłaś splotami nadziei skrwawione drzewo”; od średniowiecza jest symbolem życia, które nie przemija (por. bluszcz oplatający groby, znak wiary w życie wieczne, które wyprasza Maryja przez swoje wstawiennictwo u Boga.

Dożynki w PRL

Po II wojnie światowej gospodarzami dożynek byli zwykle przedstawiciele władz administracyjnych i różnych szczebli (od gminnych do centralnych) i miały charakter polityczny (wyrażały poparcie dla ówczesnej władzy i polityki rolnej). Zachowywano w nich jednak elementy tradycyjne: uroczyste pochody z wieńcami i pieśni; odbywały się na ogół w którąś z niedziel bliskich równonocy jesiennej, jednak pozbawiono je jakichkolwiek odniesień religijnych.  Zwykle towarzyszyły im różne festyny ludowe. Gospodarzem dożynek centralnych (ogólnopolskich) zazwyczaj był I sekretarz partii komunistycznej, wraz z nim celebrował tę uroczystość przewodniczący Rady Państwa (do 1952 prezydent). Dożynki w czasach PRL były ważnym przedsięwzięciem propagandowym, mającym na celu podkreślenie siły tak zwanego „sojuszu robotniczo-chłopskiego”, ważnego elementu władzy komunistycznej.

Wykorzystywano je także do innych celów propagandowych: np. dożynki centralne obchodzone 11 września 1949 odbyły się na wrocławskim Psim Polu (przy nieistniejącej już ul. Dożynkowej) wzbogacone były inscenizacją historyczną nawiązującą do rzekomego wielkiego zwycięstwa średniowiecznego polskiego oręża nad Niemcami – bitwy na Psim Polu.

Przebieg współczesnych dożynek w Polsce

Dożynki zmieniając swój charakter w latach 80. XX wieku, pozostały świętem rolników o charakterze dziękczynnym (religijnym) i odbywają się na Jasnej Górze (odbywają się także Dożynki prezydenckie w Spale). Obecnie uroczystości dożynkowe mają zarówno charakter religijny, świecki jak i ludowy, powiązany z zabawą z okazji zakończenia zbiorów. W przypadku dożynek o charakterze religijnym podziękowania za plony składane są zwykle chrześcijańskiemu Bogu i Matce Bożej. Wyjątek stanowią obchody poświęcone etnicznym bogom słowiańskim, kultywowane przez neopogańskie mniejszości wyznaniowe, odwołujące się do wierzeń etnicznych Słowian.

Ceremoniom dożynkowym przewodniczą Starosta i Starościna dożynkowi. Najpierw wnoszone są wieńce dożynkowe wykonane z kłosów zbóż, owoców, warzyw, polnych kwiatów. Następnie Starosta i Starościna wręczają bochen chleba upieczonego z mąki pochodzącej z ostatnich zbiorów Gospodarzowi dożynek. Gospodarzem najczęściej jest kapłan, a w przypadku dożynek świeckich - przedstawiciel lokalnej administracji państwowej bądź samorządowej. Następnie składane są symboliczne dary z najnowszych plonów, przetwory mięsne, owoce – często stanowią one wystawę osiągnięć lokalnych rolników. W przypadku kiedy uroczystość ma charakter religijny, odprawiany jest obrzęd liturgiczny. Dożynki kończy najczęściej festyn ludowy.

Zwyczajem stały się też ostatnio liczące wielu uczestników pielgrzymki chłopskie do miejsc kultu religijnego, zwłaszcza do sanktuariów maryjnych, a w tym do sanktuarium na Jasnej Górze. Tu odbywają się największe i najbardziej uroczyście obchodzone uroczystości dożynkowe. Uczestniczą w nich tłumy pielgrzymów i delegacje rolnicze z całej Polski, w tradycyjnych strojach z darami z płodów ziemi, z wieńcami i chlebami upieczonymi z mąki pochodzącej z tegorocznych zbiorów.