Rzymskokatolicki obecnie kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gryfinie jest budowlą pochodzącą ze schyłku XIII w. Jego budowę rozpoczęto w 1278 r. Według współczesnych historyków budowę świątyni zakończono w 1300 lub w 1325 r. Pierwsza data odnosi się do fundacji ołtarza i dokończenia budowy części wschodniej, czyli prezbiterium i transeptu, traktując to jako pierwszy etap budowy. Druga związana jest z instalacją drugiego ołtarza w wybudowanym z cegły korpusie bazylikowym o trzech nawach i kamiennej w dolnej części wieży od strony zachodniej.

Kościół w późniejszym okresie był rozbudowywany. W XV w. podwyższono nawy boczne do wysokości nawy głównej (dzięki temu powstał układ halowy) oraz założono sklepienie gwiaździste (wcześniej kościół pokryty był drewnianym stropem).

Jak można się domyślić, w XVI w. świątynię przejęli protestanci i do połowy XIX w. nie dokonywano istotnych zmian w jego architekturze. Dopiero w latach 1861-63 pod kierunkiem architekta Buchtekircha, znanego z niezbyt udanych regotyzacji pomorskich świątyń, dokonano znaczących restauracji. Później, w 1938 r. zmieniono średniowieczny stożek na wieży na kolidujący architekturą gotyku hełm neobarokowy. W 1945 r. świątynia ponownie stała się katolicką.

Do najcenniejszych elementów oryginalnego wyposażenia kościoła należy ambona, wykonana z wapienia w 1605 r. w stylu renesansowym. Do dziś zachowały się jej bogate zdobienia – balustrada schodowa ozdobiona jest płaskorzeźbami ze scenami ze Starego Testamentu: Wygnanie z Raju, Grzech Pierworodny, Ofiara Abrahama; na koszu ambony umieszczono cztery sceny z Nowego Testamentu: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Chrzest w Jordanie. Kosz i balustradę otaczają dwa napisy: „Do objawienia i do świadectwa! Jeśli nie będą mówić zgodnie z tym hasłem, to nie ma dla nich jutrzenki”, „Mają Mojżesza i Proroków, niechże ich słuchają, to choćby kto z umarłych powstał, to nie uwierzą”. Korpus ambony wieńczy bogato zdobiony baldachim z archaniołem na szczycie. Poniżej umieszczono pięć figur kobiecych będących najprawdopodobniej personifikacjami cnót chrześcijańskich. Zdobiony jest też spód baldachimu – to sześcioramienna gwiazda i napis: „Słowo Boga naszego trwa na wieki”. Obecny wygląd ambony te efekt renowacji przeprowadzonej w latach 2003-2004.

Do połowy XIX w. w kościele znajdował się renesansowy ołtarz główny z 1580 r. autorstwa Dawida Redtela. Dziś obrazy z niego przechowywane są w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Znajdujący się obecnie w kościele ołtarz główny pochodzi z okresu remontu z lat 1861-63 i ma formę neogotycką. W części centralnej ozdabia go obraz Stanisława Batowskiego ukazujący przedstawicieli polskich stanów (duchownego, szlachcica, chłopa i robotnika) składających hołd Matce Bożej Królowej Świata. Wcześniej obraz ów stanowił wyposażenie kościoła w Kałuszu na Kresach Wschodnich, skąd wraz z repatriantami trafił po II wojnie światowej do Gryfina.

Uwagę przykuwają stalle umieszczone po obu stronach prezbiterium. Pochodzą z XVI w., a wykonano je z drewna dębowego i ozdobiono snycerką przedstawiającą brodate, męskie głowy.

Kościół wyposażono w organy zbudowane przez szczecińską firmę Barnima Grüneberga w 1861 r. Instrument posiada 30 głosów, dwa manuały i pedał.

Fot. Adam Szewczyk